Varroa destructor

Varroa vrouwtje (Gilles San Martin)

Varroa destructor

De meest schadelijke ziekte wordt veroorzaakt door een mijt: Varroa destructor en wordt beschouwd als de belangrijkste oorzaak van het verlies van volken, met name in de winter. Onbehandelde volken sterven vaak binnen 2 jaar aan de gevolgen van de snel groeiende Varroapopulatie.

Varroamijten werden voor het eerst ontdekt in Zuidoost-Azië in de Westerse bijenvolken in ongeveer 1904, maar zijn nu aanwezig op alle continenten behalve Australië. Tijdens de jaren 80 breidde de mijt zich snel uit in Europa, de VS en Zuid-Amerika.

De Westerse honingbij is nog niet in staat om te gaan met deze mijt die afkomstig is van een andere Aziatische bijensoort, namelijk de Apis cerana. De Apis cerana leeft al sinds duizenden jaren met de Varroamijt en heeft geleerd te leven met de mijt.

Protonymph, deutonymph, volwassen mannetje (Giles San Martin)

Protonymph, deutonymph, volwassen mannetje (Giles San Martin)

Schade aan de bij, verlies van volken in de winter

De mijt verzwakt de bijen rechtstreeks door het zuigen van hemolymfe (“insectenbloed”), maar veroorzaakt ook ernstige schade aan de bijen door het verspreiden van virussen en bacteriën. Vooral het ‘Misvormde Vleugel’ virus vermenigvuldigt zich snel bij een toenemende besmetting met Varroa. Geïnfecteerde bijen hebben een korte levensduur of kunnen helemaal niet functioneren vanwege de misvormde vleugels. Maar ook andere virussen en bacteriën veroorzaken een aanzienlijk kortere levensduur bij de bijen. Aangezien het volk alleen in staat is een beperkte hoeveelheid nieuwe jonge bijen op te laten groeien, wordt het aantal bijen steeds kleiner, uiteindelijk resulterend in een totale ineenstorting van het volk. Volken kunnen instorten gedurende het hele jaar, maar de kortere levensduur van de bijen is vooral een probleem tijdens de winter en in het vroege voorjaar wanneer de verzwakte bijen niet kunnen omgaan met de lage temperaturen of met de extra inspanningen die nodig zijn om het broednest in het vroege voorjaar op te starten. Tijdens deze periodes sterven veel verzwakte bijen zonder dat er nieuwe nakomelingen zijn geboren. De Varroamijt draagt het sterkst bij aan verliezen in de winter, volken met een lage Varroa besmetting hebben zeer lage verliezen in de winter.

Winter en Vervormde Vleugeltjes Virus (Riad Abara, Wikipedia)

Winter en Vervormde Vleugeltjes Virus (Riad Abara, Wikipedia)

Behandelingen

Verschillende behandelingen worden toegepast om het aantal mijten in een volk te verminderen.

De oudste behandelmethode van Varroa is het gebruik van miticiden: anti-parasitaire middelen (ook gebruikt voor vee). Met het gebruik van deze middelen door de jaren heen, hebben de mijten een resistentie opgebouwd tegen deze stoffen en is het gebruik ervan in veel landen niet meer toegestaan. Bovendien kunnen deze stoffen resten achterlaten in de was en de honing.

Een andere behandelingsmethode is het koppen van het darren(mannelijke)-broed. Aangezien de mijten een voorkeur hebben voor cellen van het (grotere) darrenbroed, zal het koppen of het verwijderen van dit darrenbroed ook de vermenigvuldiging van de mijten beperken. Het positieve aspect van deze methode is dat er geen chemicaliën worden gebruikt en er geen schade wordt toegebracht aan de werksters in het volk. Echter, het is heel wat werk, het is niet doeltreffend genoeg als enige behandeling, en het kost het volk energie. Men zou ook kunnen stellen dat op deze manier mijten met een voorkeur voor werksterbroed worden geselecteerd, dit is precies het tegenovergestelde van wat we willen (de Aziatische honingbij staat de mijt alleen toe zich voort te planten in het darrenbroed en heeft om die reden geen probleem met de mijt).

Meer recent is het gebruik van organische zuren en bepaalde oliën. Deze middelen worden momenteel aanbevolen in de meeste landen als biologisch aanvaardbare behandelingsmethoden. Deze toepassingen kunnen effectief zijn, maar zijn zeer afhankelijk van het weer, de gebruikte dosering, het type bijenkast en de timing – waardoor de doeltreffendheid zeer variabel is. Daarom is het belangrijk meerdere behandelingen per jaar te geven. Echter, de behandelingen beschadigen niet alleen de Varroamijt maar ook de bijenlarven, werksters en de koninginnen. Bovendien kan het onveilig zijn voor de imker zelf, wanneer het niet op de juiste manier wordt gebruikt.

Het ontbreken van een goede effectieve en efficiënte behandeling is de oorzaak van aanhoudende winterverliezen door de Varroa.


Levenscyclus van de honingbij en de Varroamijt
Jeffrey Harris of the USDA-Agriculture Research Service

De oplossing van de natuur

Dit leidt tot de vraag “wat kunnenwe doen???”.

Voor een mogelijk antwoord kunnen we kijken hoe de natuur dit opgelost heeft. Parasiet-gastheer relaties komen veel voor in de natuur. In deze niet-wederkerige relatie, heeft de parasiet voordelen ten koste van de ander, de gastheer. De gastheer ontwikkelt mechanismen om de parasitaire belasting te verminderen. Hierdoor ontstaat een evenwicht dat, uiteindelijk, een wederzijds voordeel is aangezien een dode gastheer niet in het belang is van de parasiet. In het geval van de Varroamijt en de honingbij is het duidelijk geworden dat ook hier de honingbij een natuurlijk antwoord kan ontwikkelen: Varroaresistentie. Varroaresistente honingbijen zullen de besmetting met Varroa op een laag niveau houden, zullen gezonde bijen hebben zonder ziekmakende virus of bacteriële infecties en hoeven niet te worden behandeld door de bijenhouders. Op de volgende pagina’s gaan we meer in detail in op Varroaresistentie en worden de projecten beschreven die nodig zijn om deze natuurlijke oplossing in onze bijen te krijgen.